To już 22 lata jak mój tata zapragnął kupić siedlisko z dala od zgiełku miasta, w rejonie cichym, spokojnym i pięknym. Tak się złożyło, że kolega miał rodzinę w Milejczycach i namówił Tatę aby kiedyś z nim pojechał, bo gospodarstw, siedlisk i domów na sprzedaż w okolicy było sporo. Nie wiem czy wybrał najlepsze, najpiękniejsze miejsce, decyzję podjął samodzielnie i natychmiastowo. I tak od 22 lat nasze siedlisko, mieści się w gminie Milejczyce około 7km od samej miejscowości. To nasz azyl, miejsce na odpoczynek, na wypady na wschód, zwiedzanie Podlasia, ale też Litwy, Białorusi czy Łotwy. Nadal wymaga dużo pracy i miłości, ale krok po kroku….
To tyle tytułem wstępu, skąd te niewielkie Milejczyce na naszej mapie zwiedzania. Kiedy nastaliśmy w tej okolicy pod koniec lat 90-tych XX wieku (gdy to napisałam poczułam się mega staro) w miejscowości była poczta, sklep wielobranżowy (takie mydło i powidło, chemia, odzież, lodówki, zabawki i co tam się tylko zachciało), sklep żelazny, kiosk ruchu, 6 sklepów spożywczych, mikro stacja benzynowa, punkt apteczny i oczywiście szkoła. Dziś są tylko dwa sklepy (1 spożywczy i „chemia z Niemiec”), szkoła, punkt apteczny i stacja….. domów na sprzedaż przybyło, ale i domy wypiękniały, nowe dachy, nowe płoty, zadbane ogródki. Niewielka społeczność na pograniczu jakoś się trzyma :-)
Nazwa Milejczyce pochodzi od serbskiego imienia Milej lub Milejko, bardzo popularnego na tych terenach w XII wieku, bo Milejczyce istniały już jako osada w XIII wieku! Zaś w wieku XIV stanowiły ważny węzeł komunikacyjny. Wówczas to król Zygmunt Stary ustanowił lokację miasteczka i 14 maja 1516 roku Milejczyce otrzymały prawa miejskie. Król kazał zbudować tu stację królewską aby móc się zatrzymywać w drodze pomiędzy Mielnikiem a Bielskiem Podlaskim. W owym czasie w Milejczycach było 3 kowali, 3 kuśnierzy, młynarz, 2 garncarzy, 2 krawców, szklarz, piecznik, szewc, siedielnik i 9 rzeźników, były też 2 karczmy miodowe, 15 piwnych i 10 gorzałczanych. W miasteczku urządzano 2 jarmarki w roku: 8 maja na Św. Stanisława i 4 grudnia na Św. Barbary i Św. Mikołaja. Według spisu z 1566 roku istniał tu kościół katolicki św. Stanisława, cerkiew św. Barbary i św. Mikołaja, dwór królewskiego starosty i 25 karczm. Nieźle prawda? Zważywszy na to jak miejscowość wygląda dzisiaj…..
Nadszedł potop szwedzki, który mocno odcisnął się na Milejczycach, spalony został również kościół. Nowy wybudowano dopiero w latach 1740-1744 za sprawą księżny Eleonory z Waldsteinów Czartoryskiej i stoi on do dzisiaj! Jest to kościół orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej. Przejęty i zamknięty w czasie zaboru rosyjskiego w 1865 r. i zamieniony na cerkiew. Został zwrócony katolikom w 1919 r.
W 1900r. została wybudowana, istniejąca do dzisiaj cerkiew prawosławna p.w. Św. Barbary. Wewnątrz znajduje się piękny ikonostas z dwiema barokowymi ikonami.
Jest też drewniana kaplica cmentarna św. Mikołaja z około 1890 roku oraz murowana cerkiew pod wezwaniem św. Apostoła Tomasza znajdująca się na „nowym” cmentarzu z 1960 roku, wzniesiona w latach 1996-2005.
Kolejne lata nie oszczędzały miejscowości, straciła ona na znaczeniu i znalazła się na uboczu szlaków komunikacyjnych, straciła po I wojnie światowej prawa miejskie, stając się miejscowością letniskową, gdzie przyjeżdżała głównie ludność żydowska. Zmieniała się również struktura ludności. Aż do II wojny światowej około 40% ludności stanowiła ludność wyznania mojżeszowego. W 1839r. wybudowano pierwszą drewnianą synagogę, był browar i stodoła żydowska, istniał cmentarz. Żydzi trudnili się głownie handlem, usługami, zakładali fabryki m.in. istniały dwie kaflarnie Levizona i Gorfajna.
Murowana synagoga powstała w 1927 roku, w miejscu wcześniejszej drewnianej. Po wojnie mieściło się tu kino, biblioteka i ośrodek kultury, obecnie niszczeje.
W niewielkim miasteczku mieszały się trzy kultury, trzy wyznania. O jednej z nich dziś pozostały jedynie wspomnienia. Pusta zrujnowana synagoga, pozostałości po kirkucie, który istniał tu od 1865 roku i plenerowa wystawa zdjęć dawnych mieszkańców.
Na koniec zwiedzania został cmentarz żołnierzy radzieckich. Jest to cmentarz wojenny z II wojny światowej. Został on utworzony w 1949 roku na miejscu walk radziecko – niemieckich z 20 lipca 1944 roku. Pochowano tu żołnierzy radzieckich poległych w walkach od 1941 do 1944 roku z rejonu Czeremchy, Drohiczyna, Siemiatycz, Milejczyc i Mielnika, łącznie 1614 osób. Jest tu 58 zbiorowych mogił, większość pochowanych nie została zidentyfikowana. Charakterystyczna i widoczna z daleka jest betonowa rzeźba znajdująca się na środku cmentarza. Pod nią widnieje napis „Bohaterskim żołnierzom Armii Radzieckiej poległym w walce z hitleryzmem w latach 1941–1944. Cześć ich pamięci”
